In de nalatenschap van mijn schoonmoeder vonden we een oude foto met als opschrift Dorothé Laukens. Merkwaardig alleszins, aangezien mijn schoonmoeder Winkeler heette en haar voorouders stamden uit Friesland in het Noorden van Nederland.

Dorothé Laukens was ons niet onbekend en aangezien ze overleed in 1889, is deze foto minstens 130 jaar oud. Voldoende reden dus om een poging te ondernemen om deze foto exacter te dateren, en ons vermoeden bleek bevestigd: Het is naar alle waarschijnlijkheid de oudst gekende foto waarop een naamgenoot is weergegeven: Fotograaf  Ch. P. Peeters was immers in Berchem actief in de periode ca 1866 -  ca 1872, dus moet die foto ergens in die periode genomen zijn. Om tot een nauwkeurigere datering, op basis van de gebruikte techniek en van stijlkenmerken, te komen, moeten we een beroep doen op een specialist terzake, waarover verder meer.

Wie was Dorothé Laukens?

Dorothé Laukens werd geboren op 21 augustus 1817 in Achel, als rechtstreekse afstammelinge van Herman Laukens, onze naamgever uit de vijftiende eeuw. Dorothé kreeg de familienaam van haar ongehuwde moeder, Anna Mechtildis Laukens.  Dertien jaar oud, in 1830, verhuisde ze samen met haar moeder naar ’s-Hertogenbosch. 

Dorothé huwde op 24/5/1845 met Hendricus Johannes Hurts. Zij had toen al een dochter - Anna Laukens - geboren op 14/6/1843. Hendricus Hurts, die het kind bij de geboorte ook had aangegeven, erkende het kind in de huwelijksakte. Nadien kreeg het echtpaar nog 7 kinderen, die allen in ’s-Hertogenbosch het levenslicht zagen. Later verhuisde het gezin naar Antwerpen. Waarom weten we niet, wanneer dit gebeurde hebben we via de bevolkingsregisters en de rapporten van de vreemdelingenpolitie nagenoeg dag op dag kunnen achterhalen. Zoals we echter verder zullen zien zijn de verschillende leden van het gezin niet samen naar Antwerpen gekomen.

Nicolaus Laurentius Winkeler - de overgrootvader van mijn echtgenote - was ook geboren in Den Bosch (20/12/1846), als zoon van Nicolaas Cok Winkeler (Leeuwarden 31/7/1810 - Antwerpen 6/11/1888) en van Antonia Maria Van Weert (’s-Hertogenbosch 13/5/1822 - Antwerpen 19/3/1892). Hij zou op zesjarige leeftijd, dus rond 1852, naar Antwerpen verhuisd zijn.   

Nicolaus Laurentius Winkeler heeft een merkwaardige carrière doorlopen (zie: http://www.schoonselhof.be/2bfredegandus/winkeler%20nicolaas.html): Hij was eerst behanger, en in 1873 was hij actief als acteur. In 1879 werd hij onderwijzer. Daarna (vanaf 1885) kwam zijn carrière als journalist en schrijver. Hij was 44 jaar journalist bij het Handelsblad. Hij was ook actief in het “Bestendig Ondersteuningscomiteit van het kindergasthuis Louise-Marie”. 

Terug naar de foto

Om de foto exacter te dateren deden we een beroep op Peter Eyckerman, gespecialiseerd in fotogenealogie: het dateren van 19de- en vroeg 20ste-eeuwse foto’s, en het onderzoek naar dito fotografen. Hij is auteur van tal van artikelen over het onderwerp, en maker van de website http://spoorzoeker.petereyckerman.be/ . Dé geknipte persoon dus om de foto eens nader te bekijken.

Peter schreef ook een reeks artikels onder de noemer “Beelden uit het verleden” in de Vlaamse Stam, het driemaandelijks tijdschrift voor familiegeschiedenis van Familiekunde Vlaanderen. In het eerste nummer van 2016 werd zijn analyse van de foto mee opgenomen, en we zijn blij dit gedeelte met toestemming van de auteur hieronder integraal over te kunnen nemen.

“De alleroudste cartes-de visite

 Lezer Herman Laukens stuurde deze carte-de-visite in. De heer Laukens dateerde de foto al op basis van fotograaf Charles P. Peeters, die was gevestigd in Berchem op de Grande Chaussée 88 van ca. 1866 tot ca. 1872. Hij was later nog actief op verschillende adressen tot 1903. Een datering tot op een periode van 6 jaar is zeker al niet slecht, maar kan het nog nauwkeuriger?

De afmetingen van de kaart bedragen 10 x 6,2 cm, de dikte ongeveer 0,5 mm. Cartes-de visite werden iets groter en vooral veel dikker in de loop van de tijd, van 0,5 mm dik in de jaren 1860 tot 1,2 mm of meer na 1890. Afmetingen van 10 x 6 cm en een dikte van 0,5 mm plaatsen deze foto in de jaren 1860. Maar afmetingen zijn wel de minst nauwkeurige indicatie voor datering.

Als we naar de foto kijken en de kenmerken van de voorgaande voorbeelden in acht nemen dan zien we het volgende: de pose is typisch jaren 1860, de vrouw is ten voeten uit afgebeeld; de achtergrond is minder sober dan de gewoonte in de jaren 1860, we zien een lambrisering, een bedrukt doek en een tafeltje met een plant. Dat zijn al aanwijzingen dat de foto mogelijk van de vroege jaren 1870 dateert. Bovendien is de opdruk op de achterzijde een stuk drukker en groter dan de gewoonte was in de jaren 1860 en de hoeken van het karton zijn duidelijk  afgerond. 

Deze foto is dus hoogstwaarschijnlijk genomen ca. 1870-1872. Om zekerder te zijn is een vergelijking met andere foto’s van dezelfde fotograaf noodzakelijk. Veranderde de stijl van zijn CDV’s in die 6 jaar? Ik beschik maar over één andere foto van Peeters, ze heeft duidelijk oudere kenmerken: rechte hoeken (afgesleten door gebruik), geen opdruk op de voorzijde en een eenvoudige stempel op de achterzijde.

Verder zien we een oudere vrouw met eerder sobere en eenvoudige zondagse kledij, die niet bijzonder modieus is, maar wel de stijlkenmerken van die tijd heeft. Omdat ze zit is de vorm van haar rok niet te zien, een belangrijk kenmerk voor die tijd. Waarschijnlijk behoort ze dus niet tot de burgerij en is ze niet heel welgesteld, mogelijk is de foto door één van haar kinderen betaald. De typische bloemenkapjes waren lange tijd in trek in die leeftijdsgroep, je ziet ze ook nog vaak bij oudere vrouwen na 1900. Het boek op haar schoot suggereert dat ze kan lezen en schrijven.

De afgebeelde vrouw is vermoedelijk Dorothé Laukens (°Achel 21/8/1817 †Antwerpen 5/3/1889). Ze was in ‘s-Hertogenbosch gehuwd met Hendricus Johannes Hurts, een schoenmakersknecht, en later, wellicht voor 1874, verhuisde het gezin naar Antwerpen. Dorothé ondertekende haar huwelijksakte, dus ze kon inderdaad schrijven. 

Het opschrift “Grootmoeder Winkeler” wijst op het feit dat haar dochter Johanna Elenora Hurts in 1874 in Antwerpen huwde met Nicolaus Laurentius Winkeler. Dat opschrift is er duidelijk veel later opgebracht en het is ook niet echt correct. Er bestaat namelijk een foto van de echte grootmoeder Winkeler, de moeder van Nicolaus Laurentius Winkeler. Maar het is toch een aanwijzing voor de link met Winkeler.

Zoals de heer Laukens zelf suggereerde is een mogelijke reden voor de foto het huwelijk van één van de kinderen. De foto is in Berchem genomen, de meeste mensen in de stad kozen een vaste familiefotograaf in de buurt, daarom zijn de woonplaatsen ook interessant voor verdere analyse. Als de datering en identificatie juist zijn, dan zou Dorothé op de foto 53 à 55 jaar oud zijn. Dat lijkt plausibel, ze is zeker in de 50 jaar oud, zo niet ouder. Er is zodoende niets dat de identificatie van de heer Laukens in twijfel trekt. 

Verder genealogisch onderzoek is nodig om te weten wanneer ze juist verhuisden, met wie de andere kinderen huwden, of ze welgestelder waren, waar ze woonden, zijn er nog foto’s in de familie van dezelfde fotograaf en welke tak is dat dan, enz… om de analyse van de foto te bevestigen.”

Onderzoek naar de woonplaatsen van de familie Hurts-Laukens (Met dank aan Jan Laukens voor zijn opzoekingen!)

Volgens een verslag van de vreemdelingenpolitie komt Maria Wilhelmina Hurts op 29 juni 1863 - nog geen 16 jaar oud - naar Antwerpen,. Ze is echter al uitgeschreven in Den Bosch op 19 mei, en sedert 20 mei in het land. Ze woont volgens het verslag in de Schermersstraat (“rue des escrimeurs”) nr 11 in de vierde wijk. In de bevolkingsregisters vinden we haar terug in de Schermersstraat nr 4 vanaf 26 juni 1863, dus niet op nr 11. Wél vinden we verschillende Hurtsen op dat laatste adres. Mogelijk heeft ze het adres van familie opgegeven bij haar aankomst. Ze is volgen het register meid, waarschijnlijk inwonend.

Maria Wilhelmina huwde op 30/11/1872 met Josephus Henricus Albertus Govers. Bij haar overlijden op 28/2/1881 woonde ze in de Lange Leemstraat 22.

Hurts Joanna Eleonore komt, weer volgens een verslag van de vreemdelingenpolitie op 28 augustus 1863 naar Antwerpen. Ze is uitgeschreven in ’s-Hertogenbosch op 13 augustus 1863. Haar adres in Antwerpen is St-Paulusstraat 22 in wijk 1. Ze is “servante”, dus dienstmeid. In het bevolkingsregister vinden we haar terug op dat adres, mogelijk was ze er als meid inwonend. Ze wordt, komende van Den Bosch, ingeschreven op 22 augustus 1863, en vertrekt terug naar Den Bosch op 7 juli 1864.

In een derde verslag van de vreemdelingenpolitie lezen we dat de familie op 13 maart 1874 naar de Vrijdagmarkt nr 19 (“Chez Verrijck”) wijk 4 verhuisd. Daarvoor woont het gezin in de Bakkersstraat nr 20 in Berchem. Nog volgens dit verslag is de familie sinds 20 april 1867 in het land aangekomen. En het gezin staat inderdaad in de bevolkingsregisters op dit adres. Het bestaat dan uit: Henricus Joannes Hurts en Dorothea Laukens, en hun kinderen Joanna Eleonora, Josef Henricus, en Bartholomeus Hurts. Voor Joanna Eleonora is het dus de tweede maal dat ze naar Antwerpen verhuist.

Waar Maria Wilhelmina dan wel verblijft weten we niet. Ze huwt in Antwerpen op 30 november 1872 met Josephus Henricus Albertus Govers, huisschilder.

Joanna Eleonora Hurts huwt - anderhalf jaar later - op18 juli 1874 in Antwerpen met Nicolaus Laurentius Winkeler, op dat ogenblik behangersgast. Nicolaus/Nicolaas werd later toneelspeler, journalist van het Handelsblad en schrijver.

Het gezin Hurts-Laukens verhuist nog maar eens op 10 augustus 1874: naar de Molenstraat 49 in de achtste wijk, de wijk die we nu “Het Zuid” noemen. De familie bestaat dan uit: Henricus Joannes Hurts en Dorothea Laukens, de kinderen Josephus Petrus (1852), Bartholomeus (1855) Hurts , en verder de neven Willem Gerardus (1852) en Franciscus Antonius Hurts (1851). Josephus Petrus verhuist later (10 augustus 1879) naar de Gretrystraat 59, Bartholomeus naar de Kloosterstraat 32 op 26 mei 1881. Franciscus Antonius komt op het adres Zand 53 terecht op 21 november 1874; hij heeft dus maar enkele maanden in het gezin gewoond.

Conclusie: datering van de foto wordt bevestigd

Dorothea Laukens verblijft dus vanaf 20 april 1867 in de Bakkerstraat nr 20, en verhuist naar de Vrijdagmarkt op 13 maart 1874. De Bakkerstraat is sinds 1920 de Ferdinand Coosemansstraat. Aangezien Petrus Peeters, de fotograaf, letterlijk om de hoek woonde op de Grote Steenweg 88, ligt het voor de hand dat de foto getrokken is vóór 13 maart 1874. Een dergelijke foto werd genomen bij bijzondere gelegenheden, bijvoorbeeld huwelijken. Op 30 november 1872 huwde Maria Wilhelmina, op 18 juli 1874 Joanna Eleonora. Aangezien de foto uiteindelijk bij de nakomelingen van Joanna Eleonora is terecht gekomen, zouden we kunnen veronderstellen dat ze genomen is ter gelegenheid van dit laatste huwelijk, dus begin 1874. Het kan uiteraard ook dat het toch vroeger was, mogelijk vóór het huwelijk van de andere dochter einde 1872. Deze datering stemt overigens meer overeen met de periode dat de fotograaf volgens de "Directory of Belgian Photographers" op dat adres actief was (ca 1866 - ca 1872). De conclusie van Peter Eyckerman dat de foto in de vroege jaren 70 is genomen wordt hiermee bevestigd.