Over melkboeren en postbodes 

 

Iedereen kent ze wel: de verhalen en grappen over melkboeren en postbodes, die op hun ronde wel eens tot andere, niet-professionele activiteiten, kwamen. Het resultaat van deze escapades volgde dan negen maanden later: een “koekoekskind” in de familie. Flauwe grap of smeuïg verhaal? Mogelijk. Maar voor genealogen een aantal generaties later een ware nachtmerrie: Wat indien één van mijn via documenten aangetoonde voorouders in werkelijkheid een koekoekskind was? 

 

Tot voor kort, want zoals zo vaak komt de wetenschap ons ter hulp: onder bepaalde voorwaarden kan men namelijk bewijzen dat de via documenten aangetoonde verwantschappen ook daadwerkelijk juist zijn: de DNA-test.

 

 

 

 

 

  Foto:Per Harald Olsen

 

Hoeveel koekoekskinderen? 

 

Vroegere schattingen van het aantal koekoekskinderen lagen zeer hoog: sommigen spraken zelfs van 10 of 20 % per generatie! Als dit werkelijk het geval zou zijn, kunnen we er als genealogen beter de brui aan geven: de kans dat een “juridische” of “administratieve” voorouder ook de biologische voorouder is wordt met dergelijke percentages per generatie fors kleiner. Bij een koekoeksgraad van 10 % is de kans na zes à  zeven generaties minder dan 50 %, en bij 20 % is de kans dat uw overgrootvader (dus uw derde generatie voorouder) wel degelijk uw biologische voorouder is nauwelijks de helft!

 

Recent wetenschappelijk DNA-onderzoek van Maarten Larmuseau [1] toont evenwel aan dat het verschijnsel  veel beperkter is: per generatie zou zo’n 1  à 2 % van de “juridische” vaders niet de biologische vader zijn. De cijfers van 5, 10 of 20 % die de ronde deden mogen bijgevolg als urban legends of broodje-aap-verhalen gecatalogeerd worden!

 

De studie van Larmusaeu was dan ook wereldnieuws, en er waren al direct speculaties over het hoe en waarom van dit lage cijfer: het katholieke Vlaanderen versus het protestantse noorden, onze leefwijze t.o.v. de “latijnse” stijl in het zuiden….  Niets van dit alles: “Slechts 1 à 2 %” bleek geen Vlaams verhaal. Ook in het buitenland doorgevoerde onderzoeken stelde een vergelijkbare koekoeksgraad vast.

 

Toch blijft de onzekerheid knagen: een genealoog  die  15 generaties teruggaat in zijn onderzoek heeft zelfs bij die lage percentages  (kort door de bocht geredeneerd) zo’n 15  % of meer kans dat ergens in de keten een koekoekskind is binnengeslopen. Als je de verwantschap tussen twee personen in een stamboom wil bewijzen is de kans op een koekoekskind in de reeks rechtstreeks evenredig met de graad van verwijdering: het aantal generaties tussen elk van de personen en de gemeenschappelijke voorvader.  Als je m.a.w. aan zo’n onderzoek deelneemt zet je wel wat op het spel! Het was dus na enige aarzeling dat wij hebben ingeschreven voor het project “ De Gen-iale stamboom”van de Katholieke Universiteit Leuven. Op de achtergrond speelt immers steeds de vraag: “wat als het resultaat negatief zou zijn”….

 

De Gen-iale stamboom

 

Het onderzoek is een vervolg op een eerder onderzoek dat de KU Leuven  uitgevoerd had in samenwerking met Familiekunde Vlaanderen: “DNA-Brabant”(2009) en “DNA-België” (2010). Aandachtige volgers van onze web site weten dat ondergetekende ook deelgenomen heeft aan dit onderzoek (zie  Genealogie en DNA-onderzoek).

Begin 2016 startte dus een nieuw luik: De Gen-iale stamboom . Men zocht “genealogische koppels”: levende volwassen mannen die in een ver verleden in directe lijn van vader op zoon juridisch aan elkaar verwant zijn. Aangezien de naam ook van vader op zoon wordt doorgegeven zullen dergelijke “genealogische koppels” meestal dezelfde (of een gelijkaardige) familienaam dragen. 

Waarom van vader op zoon? Vaders geven het mannelijk Y-geslachtschromosoom door aan hun zonen.  Door analyse van het Y-chromosoom kan vastgesteld worden of twee mannen langs paternale lijn een gemeenschappelijke voorvader hebben. Als bijgevolg volgens het stamboomonderzoek twee mannen juridisch aan elkaar verwant zijn, dan kan deze verwantschap  via de analyse van het Y-chromosoom bevestigd of ontkend worden. 

 

Aangezien wij onze stamboom al verregaand in kaart hebben gebracht, was het niet zo moeilijk om een aantallen mannelijke leden van de Laukens-familie te vinden die voor dit project in aanmerking konden komen. Om voor de hand liggende redenen stond echter niet iedereen open voor een dergelijk onderzoek. We waren dus zeer tevreden dat Jan Laukens uit Purmerend (Nederland) bereid werd gevonden om mee in het project te stappen. Volgens ons stamboomonderzoek is Jan in de 19de graad van vader op zoon met ons verwant, d.w.z. dat wij beiden een gemeenschappelijke voorvader hebben ergens in de zestiende eeuw. We schrijven “volgens ons stamboomonderzoek”, maar de vraag was natuurlijk of dit ook via DNA-analyse op het Y-chromosoom bevestigd zou worden. Onnodig te zeggen dat we als genealoog een aantal spannende maanden achter de rug hebben!  

 

De resultaten

 

Kort vóór de jaarwisseling waren de resultaten van het genetisch onderzoek bekend. Bleek dat het Y-chromosoom van beide onderzochte stalen wel degelijk tot dezelfde sub-haplogroep behoorden. Letterlijk:

 

“Op basis van de haplotype vergelijking kunnen we dan ook met grote zekerheid concluderen dat jullie juridische verwantschap ook biologisch overeenkomt en dat er geen verschil werd gevonden tussen jullie juridische en biologische stamboom.”

 

Met andere woorden: ons genealogisch onderzoek wordt bevestigd door de DNA-analyse!

 

De gemeenschappelijke voorvader van Jan Laukens uit Purmerend en mezelf is Laurentius Laukens, in Achel geboren circa 1590. Het aangetoonde familieverband met  Laurentius Laukens uit de zestiende eeuw dateert van meer dan 400 jaar geleden. Deze Laurentius Laukens is een nakomeling van Herman Laukens, de waarschijnlijk eerste persoon die de naam Laukens droeg (de naamgever dus), die ongeveer 150 jaar ervoor leefde. De genealogische verwijdering tussen beiden is 19 generaties. De naamreeks ziet er als volgt uit:

 

 

 

Mijn vader - Theo Laukens, geboren op 23/9/1902  - was de laatste mannelijke afstammeling van onze stamvader die in Achel het levenslicht zag en de volwassen leeftijd bereikte. Hij verhuisde in de twintiger jaren van vorig eeuw om beroepsredenen naar Antwerpen.  Hiermee sloot hij - mogelijk zonder het te beseffen - als laatste mannelijke nakomeling in Achel een periode  van 450 jaar aanwezigheid van de familienaam Laukens in de gemeente af.

De voorouders van Jan Laukens verlieten al begin de negentiende eeuw Achel: Gerardus Laukens, er geboren op 19 oktober 1785 , huwde op 13 juni 1816 in Eindhoven. De familie kwam uiteindelijk in de regio West-Friesland (provincie Noord-Holland) terecht, maar er zijn ook nakomelingen naar Australië geëmigreerd.

 

 

Verdere mogelijkheden in onze genealogie

 

Het lijdt geen twijfel dat het DNA-onderzoek in de toekomst een steeds belangrijkere  aanvulling zal zijn op het genealogisch speurwerk, zowel voor het bevestigen van gekende  links als voor het onderzoeken van vermoede verbanden. 

 

In de eerste plaats kan een dergelijk onderzoek zoals hierboven aangetoond een bevestiging zijn van een bestaande, gedocumenteerde genealogische link (cfr het “genealogisch koppel” waarvan hierboven sprake). 

 

Zo zouden we bijvoorbeeld kunnen nagaan of de grote West-Vlaamse tak, die genealogisch zo goed als volledig werd beschreven, wel degelijk verwant is aan de tak in Achel. Het volstaat het DNA-onderzoek te doen op een mannelijke (van-vader-op-zoon-) nakomeling uit het tweede huwelijk (Dudzele12/5/1766) van Joannes Laukens, geboren in Achel op 2/1/1720, die als de stamvader van de West-Vlaamse tak kan beschouwd worden. 

 

Met het reeds bevestigde resultaat is er van de grote aanwezigheid van naamgenoten in Nederland slechts één tak bevestigd. Er zijn bij onze noorderburen nog takken van de familie die in generaties uitgedrukt relatief ver verwijderd zijn van wat al onderzocht werd. Ook die links zouden kunnen bevestigd of ontkend worden via een dergelijk onderzoek

 

Maar er kan méér gebeuren: Men kan ook een vermoede verwantschap wetenschappelijk uitklaren. 

 

Heel wat naamgenoten die we in de loop van de eeuwen terugvinden in binnen- en buitenland hebben een link met de Belgisch-Nederlandse grensstreek. De naam kwam er relatief veel voor, niet alleen in Achel, maar ook in Neerpelt/Overpelt en in Bergeijk/Luyksgestel, plaatsen die slechts op enkele kilometers van elkaar liggen. Het lijkt ons dan ook logisch een verband te zoeken tussen deze takken. Maar zoals we elders reeds schreven: een verband veronderstellen is één ding, het verband bewijzen is er een ander. En in het aantonen van dat verband kan het DNA-onderzoek op het Y-chromosoom ons misschien helpen.

 

Een paar voorbeelden:

 

Link met Bergeijk:

De oudste vermelding van een Laukens in Bergeijk is Willem Jan,  vader van Adrianus Guilhelmus Laukens, die geboren is op 24/10/1640. Op 26/8/1648 volgt een tweede zoon Hubertus, en op 17/7/1650 een dochter Wilhelmina. 

 

Van Hubertus zijn heel wat nakomelingen bekend, zie Laukens in Bergeijk en Luyksgestel. Nakomelingen van de tak van Bergeijk zijn terug te vinden in Lommel, Luyksgestel, Noordrijn-Westfalen en Lotharingen. Het is uiteraard niet zeker dat er nog mannelijke naamdragers zijn van deze tak (voor Lotharingen lijkt dat voor zover wij konden nagaan uitgesloten), maar het volstaat er één te vinden die bereid is een DNA-staal te leveren om een mogelijk verband te onderzoeken.

 

Link met Duitsland:

De tak van Bergeijk is dus verwant met naamgenoten in Noordrijn-Westfalen, maar er is nog een andere link met Duitsland, een link die in de zeventiende eeuw rechtstreeks vanuit Achel is vertrokken: Op 28 augustus 1685 trouwde Winandus Laukens met Eva Braun in Erkelenz, West-Duitsland. Winandus was op 3 februari 1658 geboren als zoon van Joannis Laukens en Veronica Wi(e)rix. Zijn genealogische link met de tak in Achel is aangetoond.

 

Winandus werd later burgemeester van Erkelenz. Het echtpaar kreeg 9 kinderen, waaronder 3 zonen. We weten (nog) niet of er nog nakomelingen zijn met de naam Laukens. Volgens een Duitse genealoog met wie we contact hadden  zijn er wel degelijk nakomelingen in paternale lijn, maar is de naam in loop van de achttiende eeuw gewijzigd in Loerkens. Een dergelijk vermoeden zou eveneens via een DNA-onderzoek kunnen bevestigd of ontkend worden, indien een mannelijke nakomeling met de naam Loerkens daartoe bereid zou kunnen gevonden worden.

 

Link met Neerpelt en Overpelt

De naam Laukens/Loukens komt in verschillende schrijfwijzen al heel lang voor in Overpelt en Neerpelt. Wij hebben weet van een Peter Loukens die in 1594 in Overpelt werd geboren. Zijn vader was Jan Loukens en zijn moeder Elisabeth Valentijns. Zij zijn terug te vinden in de voorouders van mijn moeder Maria Henrica Lehaen.

 

Neerpelt/Overpelt en Achel zijn buurgemeenten; een link lijkt dus voor de hand te liggen. Er zijn op dit ogenblik echter nog geen aanwijzingen dat de Peter Loukens van 1594 via zijn voorouders teruggaat naar de naamgever van de familie Laukens in Achel. Ook dit zou via een DNA-onderzoek op een mannelijke nakomeling onderzocht kunnen worden.

 

Mechelen? 

Ook in Mechelen vinden we al heel vroeg de naam Laukens terug. Zie voor een gedetailleerd overzicht Laukens in Mechelen. 

 

De oudste vermelding van een naamgenoot in de parochieregisters is het huwelijk van Peeter Paeps met Margriete Laukens op 29 augustus 1566, in de parochie van Sint-Jan. 

 

De naam Laukens is dus al in de 16de eeuw in Mechelen aanwezig, en aangezien de eerste vermelding van “onze” stamvader in Achel dateert van 1470, is dat  “slechts” ongeveer een eeuw later. We weten echter voorlopig niets méér over deze Margareta Laukens, de parochieregisters hebben geen oudere vermeldingen met een naamgenoot. 

 

De eerste mannelijke nakomeling - van belang voor een onderzoek via de paternale lijn - vinden we terug in 1625, en wel bij het huwelijk van Antonius Laukens met Lijsken Berckmans. Hun geboortedata, en dus ook die van hun ouders, zijn onbekend. Zij huwden op 21 juni 1625 in de parochiekerk van  O.L.V.-over-de-Dijle. Het valt overigens op dat de volgende generaties nagenoeg uitsluitend in deze parochie terug te vinden zijn (waarvan de oudste parochieregisters dateren van 1585).

 

Volgens de gezinsreconstructie die wij konden maken had Antonius Laukens twee zussen: Joanna (Jenneken) die 1/8/1621 huwde met Petrus Peeters, en Elisabeth (Lijsken/Lesken) die op 23/4/1626 huwde met Antonius de Windt.

 

Een waarschijnlijke nakomeling van deze tak is Joannes Laukens, geboren in 1686, die intrad in het predikherenklooster van Mechelen. Zijn grafsteen werd enige tijd geleden ontdekt bij restauratiewerken aan het klooster (zie Predikherenklooster in Mechelen). Zeer waarschijnlijk gaat het niet over het oorspronkelijke graf, maar werd de steen verplaatst. Mocht men echter over de stoffelijke resten beschikken dan zou men ook daarop theoretisch een DNA-onderzoek kunnen verrichten….

 

Hoe moet het verder?

 

De vraag om mee te doen aan het project “De Gen-iale Stamboom” was een rechtstreeks gevolg van onze deelname aan het DNA-project Brabant/België. Men beschikte over onze  DNA-gegevens, en men wist dat onze stamboomgegevens relatief ver in het verleden reikten.

 

Nieuwe deelnemers die een genealogisch koppel vormden konden hun DNA gratis laten onderzoeken omdat dit onderzoek met subsidies ondersteund was.

 

Over eventuele nieuwe onderzoeken hebben we slecht én goed nieuws.

 

Het slechte nieuws is dat het onderzoek afgesloten is omdat het geplande aantal deelnemers intussen bereikt werd. Bovendien laat niets voorzien dat er een gesubsidieerd vervolg komt.

 

Het goede nieuws is dat men nog wel kan deelnemen aan het vervolg van het in 2009 (DNA-Brabant) en 2010 (DNA-België) uitgevoerde project van Familiekunde Vlaanderen: DNA-Benelux , dat openstaat voor iedereen die voorouders heeft in de Beneluxlanden en de aangrenzende gebieden in Frankrijk, Duitsland en Engeland ( zie http://familiekunde-vlaanderen.be/projecten/genealogie-en-DNA-onderzoek). Het onderzoek is evenwel, zoals die van 2009/2010, betalend, en kost 140 Euro.

 

Tot slot : Nog maar eens een bedenking over de familienaam

 

Via een klassiek genealogisch onderzoek komt men tot een veronderstelde paternale verwantschap tussen twee personen in een stamboom. In veruit de meeste gevallen is men deze verwantschap van vader op zoon via de familienaam op het spoor gekomen. Het Y-DNA-onderzoek kan de familieband bevestigen of ontkennen. Men doet dus een DNA-onderzoek omdat men een link veronderstelt. Het omgekeerde is nauwelijks denkbaar: men zou een DNA-onderzoek moeten doen van een groot deel van of een gehele mannelijke populatie, om dan nadien te gaan onderzoeken of er verwantschappen bestaan. 

Er moeten dus redenen zijn om het Y-DNA van twee mannelijke individuen te vergelijken, en die redenen worden in de eerste plaats gegeven door het feit dat die twee personen (een variante van) dezelfde familienaam hebben. Door het loslaten van de naam van de vader als familienaam van het kind wordt een onderzoek van een verwantschap in mannelijke lijn op basis van de familienaam onmogelijk. Een “genealogisch” argument dat in de politieke discussie rond het geven van de familienaam voor zover wij weten nooit gebruikt werd. Of een dergelijk, o.i. toch niet onbelangrijk, argument zwaar zou gewogen hebben bij de politici is nog maar de vraag….

 

[1] zie onder meer

(engelstalig) http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/280/1772/20132400 

(engelstalig) http://www.cell.com/pb-assets/journals/trends/ecology-evolution/tree2086.pdf

(nederlanstalig) http://www.scilogs.be/eos-gastblog/het-fabeltje-van-de-melkboer-en-de-postbode/